Η γνώμη ενός συγγραφέα και πανεπιστημιακού

Το ΠαΣοΚ ως νεορομαντικό Κίνημα
* Τα πολιτικά κινήματα πρέπει να «πεθάνουν» για να δώσουν ζωή στα νέα. Ειδικά όσα επαίρονται πως έχουν γεννηθεί μέσα από «ρήξεις» και «συγκρούσεις» του παρελθόντος



Γ. ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ


--------------------------------------------------------------------------------





Οι δύο υποψήφιοι για την αρχηγία του ΠαΣοΚ κκ. Γ. Παπανδρέου και Ευ. Βενιζέλος καταβάλλουν αγωνιώδεις προσπάθειες για να προβάλουν την εικόνα του «ΠαΣοΚ του μέλλοντός μας»


--------------------------------------------------------------------------------

Η κρίση που σοβεί στο ΠαΣοΚ μετά την ήττα της 16ης Σεπτεμβρίου χαροποιεί τους αντιπάλους του, προβληματίζει τους φίλους του και κατατρομοκρατεί τα στελέχη και τα μέλη του. Ανήκω στην κατηγορία των φίλων (ο όρος με την ευρύτερη δυνατή σημασία) και ως εκ τούτου δικαιούμαι, πιστεύω, να εκθέσω, όχι ως πολιτικός αναλυτής αλλά ως απλός πολίτης, ορισμένες σκέψεις. Χωρίς φόβο, χωρίς πάθος. Κυρίως χωρίς δεσμεύσεις ή σκοπιμότητες.

* Η περιφορά του ονόματος

Ο προβληματισμός για την πορεία ενός πολιτικού Κινήματος, αναπόσπαστα δεμένου με την ιστορία του τόπου, είναι, πιστεύω, διπλός. Ο πρώτος έχει να κάνει με την εμφάνιση και τη συμπεριφορά ορισμένων κομματικών υποστηρικτών των υποψηφίων. Ανθρωποι που δεκαετίες τώρα βρίσκονται στο πολιτικό προσκήνιο και εμφανίζονται ως σοβαροί εκφραστές ενός άδολου, φιλολαϊκού κινήματος (θα έλεγε κάποιος) έδειξαν τις τελευταίες βδομάδες πόσο ανεύθυνοι είναι και κυρίως πόσο χαμηλό πολιτικό IQ διαθέτουν. Ετσι, μολονότι το παλαιό στερεότυπο σχετικά με το «ήθος και το ύφος» του Κινήματος έχει καταρρεύσει προ πολλού, η συμπεριφορά ορισμένων πρωτοκλασάτων δείχνει πως τα πράγματα είναι χειρότερα από όσο νομίζαμε. Ευτυχώς η ρήση «ουδέν κακόν αμιγές καλού» ισχύει πάντα. Και αυτό ας το έχει υπ' όψιν όποιος τελικά πάρει το χρίσμα. Οι υποστηρικτές μας δεν είναι πάντοτε και οι καλύτεροι άνθρωποι...

Ο δεύτερος (και σοβαρότερος) προβληματισμός έχει να κάνει με τις θέσεις των υποψηφίων και ειδικότερα με την αγωνία τους να προβάλουν την εικόνα του «ΠαΣοΚ του μέλλοντός μας» με όρους του παρελθόντος. Η εντύπωσή μου είναι πως οι υποψήφιοι για την προεδρία (άλλος λίγο, άλλος πολύ) επαναλαμβάνουν τα ίδια συνθήματα μιας προεκλογικής εκστρατείας που έχει λήξει εδώ και καιρό. «Τομές», «ρήξεις», «αλλαγές», «οράματα», «ο νέος πράσινος ήλιος» που περιμένει να «τον μεθύσουμε» άλλη μια φορά κ.ά. Μονάχα τα Carmina Burana δεν ακούστηκαν. Και πάνω από όλα η αναφορά και η περιφορά του ονόματος του ιδρυτή του Κινήματος, που ως φάντασμα σαιξπηρικό περιμένει εκδίκηση...

* Ο θάνατός σου, η ζωή σου

Η παλινδρομική κίνηση του Πνεύματος προς περασμένες λύσεις είναι συνηθισμένη στην πορεία του πολιτισμού. Αν, λ.χ., το αισιόδοξο ρομαντικό κίνημα στις αρχές του 19ου αι. δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τη δυναστεία της λογικής, το νεορομαντικό κίνημα στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αι. μοιάζει σαν μια απελπισμένη «αντεπίθεση» και αδιέξοδη «αντεπανάσταση» ενάντια στον ίδιο ορθολογισμό. Αυτό που τελικά φαίνεται να προκύπτει από κάθε είδους ιδεολογικό, φιλοσοφικό ή καλλιτεχνικό «πισωγύρισμα» δεν είναι η λύση στο υπάρχον πρόβλημα: είναι μια εκ νέου καταγραφή του προβλήματος. Γεγονός όχι ασήμαντο, τουλάχιστον όσον αφορά την πορεία του Πνεύματος. Ο νεορομαντισμός ως κίνημα φιλοσοφικό ή αισθητικό δεν κατέληξε σε λύσεις - απλώς ανέδειξε νέες, «εκσυγχρονισμένες» πλευρές του προβλήματος. Επιβεβαίωσε την αποτυχία της νέας «εξέγερσης».

Αν, τηρουμένων των αναλογιών, δεχθούμε πως η πορεία του ΠαΣοΚ από το 1974 ως το 1981 όριζε ένα «επαναστατικό», «ρομαντικό» κίνημα που ξεκίνησε (ας το υποθέσουμε) ως «εξιλαστήρια τραγωδία» για το άγος της δικτατορίας και κατέληξε ως κωμωδία, τότε η νεορομαντική διάθεση που αισιόδοξα και καλοπροαίρετα προβάλλεται από τους υποψηφίους σε τι μπορεί να οδηγήσει; Και αν στην πορεία του Πνεύματος μπορούμε να δεχθούμε «ρομαντικές αντεπαναστάσεις», στην πολιτική πρακτική η εμμονή στην επανάληψη και στην «αποκατάσταση» του παλαιού αγαθού μόνο ως φάρσα μπορεί να νοηθεί. Ουδέποτε στην ιστορία του τόπου μας ένα πολιτικό Κίνημα που αδράνησε, για διάφορους λόγους, μπόρεσε να επανεύρει την αρχική του ικμάδα και λειτουργικότητα. Τα πολιτικά κινήματα πρέπει να «πεθάνουν» για να δώσουν ζωή στα νέα. Ειδικά όσα επαίρονται πως έχουν γεννηθεί μέσα από «ρήξεις» και «συγκρούσεις» του παρελθόντος.

* Μεταφυσικά αιτήματα

Αλλά εδώ ακριβώς φαίνεται πόσο δύσκολη είναι η πραγματικότητα για τους υποψηφίους. Ενώ δηλαδή οι πολιτικο-κοινωνικές συνθήκες της περιόδου 1974-1981 διαφέρουν ριζικά από τις σημερινές, η πλειοψηφία των οπαδών του ΠαΣοΚ και πολλά «παραδοσιακά» στελέχη πιστεύουν πως αρκεί να εμφανισθεί ένας Ελ Σιντ δεμένος στο άλογό του για να αποκατασταθούν τα πράγματα. Αυτή όμως η «επιστροφή» δεν έχει καμία σχέση με τον «ρομαντισμό» εκείνων των χρόνων. Είναι σύμπτωμα αντιιστορικό. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι διακηρύξεις που συντάχθηκαν την περίοδο εκείνη φαίνεται ωσάν να είχαν υπαγορευθεί στους συντάκτες από τους ίδιους τους μετέπειτα «αναγνώστες». Το διαβόητο «αίτημα των καιρών» ήταν τότε καθολική επιθυμία για μια «αλλαγή» που μπορούσε να εννοηθεί μόνο μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες. Προφανώς και έγιναν αρκετά, ποιος όμως αμφιβάλλει πως το «όραμα» παραμορφώθηκε; Ως εκ τούτου πώς είναι δυνατόν να προβάλλεται ως «όραμα» η παραμόρφωση του οράματος;

Ποιος λοιπόν είναι σήμερα ικανός όχι μόνο να διαβάσει σωστά το «αίτημα των καιρών» αλλά και να κάνει τους «αναγνώστες»-οπαδούς να μελετήσουν σωστά τη σύγχρονη πολιτική γραφή; Καθόλου εύκολο δεν είναι να αρχίσουμε να «ξαναδιαβάζουμε» και να «ξαναμαθαίνουμε» την εποχή μας. Ισως ο πολιτικός ρεαλισμός (ή και αμοραλισμός) να επιβάλλει να επιμένουμε σε παλιομοδίτικα κείμενα, επειδή μπορούν και εγγυώνται την πρόσκαιρη, έστω, επιτυχία. Η «επιστροφή» στην «ακεραιότητα» είναι αίτημα κυρίως μεταφυσικό. Στην πολιτική τα πράγματα διαφέρουν. Εξάλλου - για να θυμηθούμε τα λόγια του D. Η. Lawrence - «ο συνεχώς επανεμφανιζόμενος δράκος των παλιών, καλών ιδανικών έχει την ανάσα του γεμάτη από δηλητήριο».

Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.